Het is gebruikelijk in Nederland dat iedere nieuw aantredende regering zijn eigen innovatiebanier hijst. Na acht jaren Innovatieplatform onder de kabinetten Balkenende zal nu Rutte met zijn innovatiebeleid moeten komen, geheel vernieuwd en vol beloftes voor de toekomst. Dat is deels symbolische politiek. Een nieuwe regering moet hoop op verandering bieden. Naarmate het werkelijke politieke draagvlak geringer is gaan de beloftes een grotere rol spelen. Niet voor niets krijgen we nu zelfs Innovatie in de naamgeving van een nieuw, versterkt ministerie: Economische Zaken, Landbouw en Innovatie.

Maar deels is vernieuwing van het innovatiebeleid ook een reële kans om te leren van het verleden, oud beleid te evalueren en nieuwe wegen in te slaan. Het is niet voldoende om vast te stellen dat het vorige beleid, het Innovatieplatform, symbool is geworden voor een krachteloze premier van een verdeeld kabinet, die het presteerde om zelfs de ontwikkeling van een toekomstvisie uit te besteden. Jan Peter, waar was je? Nee, het ministerie zou eerst een fundamentele evaluatie moeten uitvoeren van de sterktes en zwaktes van het oude innovatiebeleid.

Bij gebrek aan een goede evaluatie geef ik de mijne. Het Innovatieplatform is ten onder gegaan aan het polderen. Innovatieprocessen, die per definitie onderhevig zijn aan grote risico’s, zijn onder Balkenende onderworpen aan een bestuurlijk proces van risicomijdend verdeel-en-heers. Het positieve is dat er veel is geïnvesteerd in deugdelijk onderzoek. De input is redelijk verdeeld. Het negatieve is dat deze subsidies voor breed gedefinieerde sleuteltechnologieën nauwelijks tot innovatieve doorbraken, tot output, hebben geleid. Wie op input stuurt kan niet verwachten op output te slagen.

Voordat Rutte zijn eigen innovatiebanier hijst zou het ook goed zijn nog eens met een kritisch oog naar de ervaringen van anderen landen te kijken. Robert Atkinson, van de Information Technology & Innovation Foundation in de VS, heeft in september een voortreffelijk overzicht geproduceerd. Op basis van empirisch onderzoek naar de kansrijkheid van innovaties over de jaren pleit Atkinson voor de vraagarticulatie als aangrijpingspunt van innovatiebeleid in plaats van subsidies voor R&D. Daadkrachtig innovatiebeleid vraagt daarom eerder om het aanpakken van barrières voor innovatie dan directe investeringen. Studies naar de barrières voor innovatie werden in Nederland al gedaan in de vorige eeuw, maar zijn sindsdien ten onrechte in de vergetelheid geraakt.

Om de vraagarticulatie te bevorderen noemt Atkinson maatregelen zoals het aanhaken bij het aankoopbeleid van de overheid, vernieuwde milieu en handelsregulering gericht op het belonen van innovatie, het hanteren van functionele in plaats van technische specificaties, deregulering waar deze innovatie belemmert, het stimuleren van open innovatie in nieuwe IT voor overheidsdiensten en het wegnemen van barrières voor hooggeschoolde migranten. Al deze maatregelen grijpen aan bij de vraagarticulatie in plaats van subsidiering. Niet nieuwe investeringen maar een visie op innovatie staat centraal. In tijden van bezuiniging moet dat een banier zijn dat de nieuwe regering aanspreekt.