Niks einde van de ideologie. De politieke besluitvorming over de Betuwelijn bewijst dat ideologie, in de zin van een door taboes afgeschermd stelsel van politieke ideeën, in Nederland anno 1999 recht overeind staat, en nog wel op een schijnbaar door economie en techniek bepaald gebied als investering in goederentransport. De discussie over de Betuwelijn in Nederland is nog het beste te vergelijken met de discussie in de V.S. in de jaren tachtig over het Strategic Defense Initiative (SDI), populair het “Star Wars” project.

Star Wars werd door president Reagan gelanceerd als een plan voor een binnen tien jaar te ontwikkelen systeem van satellieten en computergestuurde anti-raket raketten om volledige bescherming tegen vijandige ICBMs te garanderen. Hierdoor zou de militaire dominantie over de Sovjet Unie gegarandeerd zijn. Het militair-industrieel complex likte zijn lippen in afwachting van vette contracten. Onafhankelijke technische deskundigen wisten snel aan te tonen dat de technische doelstellingen van dit ultieme wapen niet haalbaar waren. De kosten zouden de fiscale draagkracht van zelfs de Amerikaanse overheid snel overschrijden en door deze eenzijdige inspanning zou Amerika op andere technologische gebieden achterop raken in de concurrentie met Japan en Europa. Sommige onderdelen van SDI bleken al vroeg onbetaalbaar en werden door de regering geschrapt. Daardoor werd de oorspronkelijke doelstelling van volledige bescherming onhaalbaar, maar dat deerde plotseling niet meer.

Politieke tegenstanders moesten opboksen tegen de Amerikaanse taboes van die tijd. Tegenstand betekende twijfel aan de post-Vietnam militaire strategie gebaseerd op raketten, twijfel aan de superioriteit van de Amerikaanse computertechnologie en, bovenal, twijfel aan anticommunistische gezindheid. Steun voor SDI werd een soort politieke test van vaderlandsliefde en viriliteit. Daarmee was het pleit in het patriottische Amerika beslecht. Technisch bleek de Star Wars technologie meer dan $100 miljard en 15 jaar later niet eens in staat om Jeruzalem en Tel Aviv te beschermen tegen verouderde Irakese Scud raketten. Politiek werd het project tot een succes verklaard.

Wat voor Amerikanen de strijd tegen het communisme was, is voor Nederland schijnbaar de handhaving van Rotterdam als mainport. Het is een deel van de nationale psyche. Ik ken geen echt overtuigende economische analyses met de conclusie dat het voor Nederland voordelig is zoveel tonnen bulkgoederen over onze kwetsbare delta te slepen. Maar twijfel hieromtrent is sinds de tachtigjarige oorlog een taboe. Tegenstand tegen de Betuwelijn overwinnen is een politieke test geworden van leiderschap. Ook twijfel aan de gekozen strategie om dat doel te bereiken maakt verdacht. Een Europese strategie, bijvoorbeeld door activering van de IJzeren Rijn via België, of een technologische strategie, door investeringen in nieuwe, stillere en meer flexibele spoortechnieken, of in modernisering van de binnenvaart, zijn officieel taboe.

Dat de Betuwelijn vooral als een ideologisch project gezien moet worden blijkt ook uit de ideologische aard van de van aanvang af gehanteerde nevendoelstellingen: milieubescherming en privatisering. Het is niet duidelijk waarom een zeer lawaaierige en landschapvervuilende technologie zoals een goederenspoorlijn, technologisch gevangen in negentiende eeuwse beperkingen, om milieuredenen gesubsidieerd zou moeten worden om luttele procenten vervoer per vrachtwagens en binnenvaart te vervangen.

Privatisering, in dit geval door medefinanciering van de Betuwelijn door het bedrijfsleven, was van aanvang af een belangrijk ideologisch fundament. Kritische bezinning op en zelfs terugdringen van de rol van de overheid in een ontwikkelde economie zoals de Nederlandse zijn van groot belang, maar mogen niet, zoals zovaak, rationele publieke besluitvorming vervangen. Jammergenoeg is privatisering, in de vulgaire vorm van de overheid als concern met winst maximaliserende business units, verworden tot ideologie, met als meest recente uitwas het bankieren van de treasury van de provincie Zuid Holland.

Essentiële oorspronkelijke elementen van de Betuwelijn zoals private financiering, milieubescherming, alsook de Noordtak, ooit absolute voorwaarden, zijn inmiddels vervallen, maar de regering blijft krampachtig het plan steunen. Wordt de Betuwelijn de Star Wars van Wim Kok?