Geen probleem zo groot of in Nederland bedenkt een gezagsdrager dat de oplossing ligt in het geven van een cursus. Langdurige werkloosheid? De overheid spendeert miljarden euro’s aan herintredingcursussen. Het is aftellen naar een parlementaire enquête over deze geldverspilling. Falende integratie van allochtonen? Een cursus Nederlandse cultuur moet de pleister op de wonde zijn. Crisis in normen en waarden? Geen beroepsopleiding is meer compleet zonder een éminence grise, meestal een voormalige jezuïet of een gemankeerde dominee, die in een cyclus van zeven lessen het vak Ethiek komt geven.

Gebrek aan ondernemerschap? Philips-topman Gerard Kleisterlee pleit op 6 september in een rede bij de opening van het academisch jaar aan de universiteit van Tilburg voor Ondernemen als verplicht vak in het middelbaar, hoger en wetenschappelijk onderwijs. Terwijl Nederland achterblijft in economische groei en gelost is uit de mondiale kopgroep in concurrentiekracht, schieten we naar duizelingwekkende hoogte met ons vertrouwen in onderwijs als Haarlemmer olie voor alle maatschappelijke kwalen. We zijn een land van schoolfrikken geworden.

Is het denkbaar dat onderwijs het antwoord is op het gebrek aan ondernemerschap in Nederland? Een eeuw geleden werd daar zonder meer negatief over gedacht, althans door de ondernemers van die tijd. Met name hoger onderwijs werd schadelijk geacht voor een succesvolle carrière in de handel. Daar mochten jonge geesten niet mee worden besmet. Dit is de reden dat in typische handelssteden zoals Rotterdam en Bremen de stedelijke elite lang het stichten van een universiteit heeft weten tegen te houden. Kleisterlee bevestigt het voortduren anno 2004 van de culturele kloof tussen hoger onderwijs en het bedrijfsleven door in zijn rede ervoor te pleiten “de muur” tussen deze twee neer te halen.

Toch is er veel verbeterd aan het onderwijs aan toekomstige ondernemers. Twintig jaar geleden gaf ik al een werkcollege Innovatie Management aan studenten in Delft. Om daarvoor te slagen moesten studenten in de rol van ondernemer een Business Plan maken voor een nieuw bedrijfje of product, zodanig uitgewerkt dat een investeerder slechts ja of nee hoefde zeggen. Zelden heb ik studenten zoveel werk zien verzetten voor zo weinig studiepunten. Ik meen dat dit soort keuzevakken inmiddels aan bijna alle Nederlandse universiteiten en hoge scholen gemeengoed zijn geworden.

Toch vertelde een Delfts hoogleraar mij kortgeleden dat het aantal studenten dat een bedrijfje begint nog steeds zeer laag is, niet alleen vergeleken met Amerikaanse, maar ook met andere Europese universiteiten. Het is niet waarschijnlijk dat het verplicht stellen van een vak Business Plans, of enig denkbare andere cursus gericht op ondernemen, daar verandering in zal brengen.

Een cultuurverandering is nodig die alleen mogelijk is door ondernemerschap te belonen waar dat maar mogelijk is. Zeker in het onderwijs. Niet door studenten te belonen voor een 6- in een verplicht vak Ondernemen, maar door meer concurrentie en beloningen voor excellente prestaties. Maar ook elders in de samenleving kunnen mensen veel meer aangemoedigd worden risico’s te nemen en marktgericht te denken. Bijvoorbeeld bij Philips. Je vraagt je af hoe Kleisterlee’s zijn eigen jonge ingenieurs en managers leert ondernemers te worden. Je hoopt dat het meer is dan het volgen van verplichte cursussen.