Het duurzaamheiddebat zit in het slop. Beperkte maar duidelijke milieubescherming is als doelstelling vervangen door het veel bredere maar ook minder duidelijke begrip duurzaamheid. Deze maand heeft het kabinet alle Nederlanders gevraagd via internet deel te nemen aan een nationaal debat over duurzaamheid ter voorbereiding op een VN-top in Johannesburg in september. CNV-voorzitter Doekle Terpstra opende de deze cyberdiscussie met de stelling dat het fout is hoog opgeleide arbeidskrachten van buiten de EU te halen. Hans Bolscher, directeur van de stichting Max Havelaar, stelde daarnaast dat producten duurder moesten worden om de groei van de consumptie af te remmen. Het duurzaamheiddebat is een arena geworden voor de opvoering van deelbelangen. Is het doel de banen van CNV-leden te beschermen tegen ongeorganiseerde IT whizzkids uit Bangalore? Kan Max Havelaar koffie de concurrentie niet meer aan?

Die brede duurzaamheiddiscussie lijdt aan ver-economisering en ver-democratisering. Het eerste betekent subsidies voor wenselijk geachte producten zoals windenergie en heffingen op niet-wenselijke producten zoals kerosine. Dit voert in zijn complexiteit onvermijdelijk tot misstanden, zoals het door Hans Achterhuis gesignaleerde verstrekken van airmiles op groene stroom. De partiele analyses van de economie, zie ook de tolpoorten van minister Netelenbos, leiden vaak tot partiele oplossingen, onvoldoende effectief, onvoldoende geïntegreerd, en daarom oorzaak van veel onbegrip bij de burger.

De ver-democratisering van het duurzaamheiddebat betekent dat het ontwikkelen van nieuwe initiatieven afhankelijk wordt gesteld van de consensus. Alle partijen worden uitgenodigd deel te nemen. Het is dan niet verwonderlijk dat in de toch al verbrede discussie partijen ervoor kiezen eigen belangen voorop te stellen. Dit is positief als daar effectieve convenanten uit voortkomen, maar hoogst negatief als daardoor, zoals meestal, verdere noodzakelijke voortgang wordt geblokkeerd.

Uiteraard mag uiteindelijk de economische analyse nooit ontbreken en mag het democratisch proces niet verwaarloosd worden, maar wat schort aan het duurzaamheiddebat is de invalshoek van ontwerpen. Gedurfde plannen, technologisch innovatief en ambitieus, zijn nodig om de politieke belangstelling voor de verbetering van het milieu nieuw leven in te blazen. Deze plannen zijn nodig op gebieden als transport, de landbouw, meervoudig ruimtegebruik, onderwijs en gezondheid.

Het plan voor de inpoldering van de Zuiderzee was nooit tot stand gekomen als gevolg van democratisch overleg tussen boeren en vissers. Geen enkele vorm van subsidie of heffing, al of niet op basis van een kostenbaten analyse, zou hiertoe hebben geleid. Hetzelfde kan gezegd worden voor de Tennessee Valley Authority in de Verenigde Staten of de Nederlandse AOW. Voorwaarde was in al deze gevallen de bereidheid van politici zich te laten inspireren door een ontwerp en eigen verantwoordelijkheid te nemen. Er werd niet gewacht op de werking van de markt of op het bereiken van een consensus tussen alle betrokken partijen.

Duurzaamheid stelt ons een groot aantal uitdagingen die wachten op een oplossing in de vorm van een innovatief ontwerp. Goede ontwerpen moeten het startpunt zijn van de discussie over duurzaamheid. Dat is ook de beste kans die we hebben om de noodzakelijke discussie nieuw leven in te blazen. Discussies over uitdagende ontwerpen genereren meer draagvlak dan discussies over economische analyse en democratische procedures. Onze regering vraagt ons via internet mee te praten op de site http://www.nsdodebat.nl. Laat dat niet alleen praten maar vooral ook ontwerpen zijn.