Er is goed nieuws voor wie de mooie lente van 2007 aan zich voorbij heeft laten gaan om in de bibliotheek te blokken voor de laatste examens van een technische studie. Door de aantrekkende economie is er tussen de topbedrijven een flinke concurrentie ontstaan voor de beste afgestudeerden. De branchevereniging ICT-Office klaagt dat in Nederland het tekort aan ICT-professionals op HBO- en WO-niveau in 2010 de 10.000 zal naderen. In 2006 was er al een tekort van 3000. Ook in andere bedrijfstakken is er sprake van een krappe arbeidsmarkt voor echt talent. Dat lijkt me allemaal een troost voor de student die zit te zwoegen achter zijn boeken.
Bedrijven die niet met lege handen willen staan na de zomer doen er alles aan om zich als aantrekkelijke werkgever te presenteren. Niet langer is het voldoende een telefoontje te plegen naar een bevriende hoogleraar, een advertentie te plaatsen in een studentenalmanak of een vermelding te hebben in een bedrijvengids. Vooral in de Verenigde Staten voeren hi-tech bedrijven intensief campagne om in de aandacht te komen van studenten. Zo organiseert Google in Berkley de ‘Google Games’ voor studenten van Stanford en de Universiteit van California. Een hele zaterdag geven teams van studenten zich over aan Sudoku wedstrijden, Lego bouwsels en video spelletjes. Ook verzorgen bedrijven lezingen over de laatste technologische ontwikkelingen, pizza partijtjes, vossenjachten, en programmeringwedstrijden met vele honderden deelnemers onder de noemer van ‘code jams’ of ‘hack days’.

Het is een competitie tussen de grote adviesbureaus, financiële instellingen, en de ICT grootmachten zoals Yahoo en Microsoft. Hi-tech startups uit het nabije Sillicon Valley kunnen een geduchte concurrent zijn met aanbiedingen van aandelenopties en de ervaring van echt ondernemerschap. Rockwell Collins biedt ingenieurs en MBA’s een gratis vliegopleiding aan, maar dan wel in Cedar Rapids, Iowa. Het doel is niet direct om kandidaten te selecteren, maar om een reputatie van aantrekkelijke werkgever te vestigen. Google is er dit jaar in geslaagd voor het eerst in twaalf jaar McKinsey te verdrijven van de eerste plaats op de lijst van meest aantrekkelijke werkgevers voor afgestudeerde MBA’s, een lijst die jaarlijks op basis van enquêtes door een onderzoekbureau wordt opgesteld. In Nederland scoren ICT bedrijven nog steeds lager dan banken en adviseurs. De intensieve vorm van rekrutering lijkt bij ons nog in de kinderschoenen te staan. Wel komt het voor dat een groot adviesbureau exclusief wedstrijddagen tussen Delftse gezelligheidsverenigingen organiseert.

Concurrentie tussen de grote hi-tech werkgevers betekent ook concurrentie tussen de potentiële sollicitanten. Op Harvard Square in Cambridge staan op de reclamezuilen, waar dagelijks duizenden studenten langs lopen, grote wiskundige formules met afschrikwekkende spekhaken, machtsverheffingen en worteltekens. De bijgaande tekst vraagt voorbijgangers die de oplossing weten te bellen naar het telefoonnummer van Google. De boodschap hiervan is dat slechts weinigen geroepen zijn. Google groeit dit jaar met 900 werknemers per maand (evenveel als het zes maal grotere Microsoft). Maar het aantal sollicitanten per maand bedraagt 100.0000.
Toch leven we in historisch zeer goede tijden voor afgestudeerden in de techniek. Hoe lang zal dit duren? Mijn advies is in ieder geval ondanks het mooie weer nu zo gauw mogelijk af te studeren.

De zomervakantie komt eraan en het gehele gezin wil dat ik voor de rit naar het zuiden een TomTom aanschaf. Zelf ben ik nogal tevreden over mijn eigen vermogen om tegen het vallen van de avond een geschikt hotelletje te vinden in een voor iedereen en zelfs Internet onbekend gehucht. Ik huiver voor een navigatiesysteem dat mij alleen kan brengen naar vooraf vastgestelde locaties. Ook geef ik toe dat ik een spuughekel heb aan een vrouwenstem die mij vertelt dat ik om in Parijs te komen onderaan mijn eigen straat rechtsaf moet.

De moderne navigatiesystemen, goedkoop en technisch perfect, zijn denk ik in zekere zin een verwezenlijking van de jaren tachtig droom van Kunstmatige Intelligentie. KI was toen de gouden graal van informatietechnologen. Dit soort toepassingen van informatie- en communicatietechnologie hebben nu een grote vlucht genomen. Training met behulp van computersytemen en simulatoren is niet meer weg te denken uit de opleiding van piloten, civiele ingenieurs, economen en medici. Ook voor de analyse in zeer diverse vakgebieden zoals medische biologie (DNA onderzoek), chemie, wiskunde en taalkunde zijn computersystemen van steeds grotere waarde als hulpmiddel. Moderne simulatiesystemen weten steeds meer werkelijke situaties, inclusief menselijke interacties, na te bootsen. Er bestaat een STAR Classroom Simulator die voor leraren in opleiding een klaslokaal met recalcitrante leerlingen nabootst, inclusief de jongens op de achterste rij die propjes schieten. Andere simulators helpen bij het trainen van zelfmoordpreventie therapeuten, de opvang van slachtoffers van een verkrachting en het verhoor van agressieve criminelen.

Het onderwijs kent het klassieke onderscheid tussen het aanleren van vaardigheid en het aanleren van kennis. Vooral in het hoger onderwijs is er in het verleden nogal eens te weinig gedaan aan vaardigheden. Computer simulatie zal daar in de toekomst een steeds grotere rol in gaan spelen. Maar tegelijk dreigt nu een verwaarlozing van kennis. Ondanks de hype in het verleden van de KI, is bij simulator training nauwelijks sprake van de ontwikkeling van kennis en al helemaal niet van intelligentie.

Een vergelijkbaar verschil ligt tussen enerzijds het ondergaan van een informatiebombardement van Internet of TV, en anderzijds het lezen van een boek. Het is het verschil tussen soundbytes en volzinnen. Volzinnen dwingen ons een gedachtegang te proeven en eigen te maken. Niet alleen de conclusie maar ook het zoeken van de weg daarheen. Soundbytes doen dat niet. Dit is niet alleen van belang voor de intellectuele ontwikkeling van professionals zoals ingenieurs, medici, docenten en bestuurders. De gehele openbare cultuur is ermee gediend. De moderne informatietechnologie lijkt wel een negatief effect te hebben op de kwaliteit van de communicatie. Ik moet dan denken aan het verschil in communicatieve vermogens tussen Winston Churchill een halve eeuw geleden en George Bush Jr. nu. En hoe zit dat met onze Nederlandse politici in verleden en heden ?

Maar ik dwaal af. Wel weet ik zeker dat er geen TomTom komt in mijn auto voor de reis naar Frankrijk. Het zelf zoeken van de weg daarheen is mij te dierbaar.