Frits Prakke

Posts Tagged ‘Karl Marx’

, ,

Een historische week

In Technisch Weekblad on maandag, augustus 16, 2010 at 21:58

Of wij het nieuws eerst hoorde op de camping of terug van vakantie weer op ons werk, later kunnen wij onze kleinkinderen vertellen dat wij erbij waren toen deze week bekend werd gemaakt dat China in een verbazingwekkende groeispurt Japan had gepasseerd als de tweede economie ter wereld. Wij zijn deze week getuigen geweest van een historische mijlpaal. Nadat in voorafgaande jaren reeds Duitsland, Frankrijk en Engeland waren ingehaald, kwam dit toch als een verrassing. Toen ik vijf jaar geleden op deze plek laatst over China schreef was het bruto nationaal product van China nog slechts de helft van dat van Japan. China’s groeipercentage ligt structureel boven de tien procent per jaar tegenover ongeveer één procent in Europa, en lager in Japan. You do the math.

Minder dan wij wilden geloven is de ineenstorting van het sovjet imperium in 1989 niet de overwinning geworden van laisser-faire ondernemingsgewijze productie of van het westerse liberale politieke model. China is nog steeds een autoritaire staat. Maar het land is erin geslaagd productieve krachten te ontketenen op een manier die noch Karl Marx noch Milton Friedman had kunnen vermoeden. De arbeidsmarkt en de woningmarkt zijn bevrijd van de voorheen draconische restricties. Corruptie blijft een probleem, maar vele privileges zijn afgeschaft. Door onderwijs en urbanisatie hebben honderden miljoenen chinezen van deze nieuwe vrijheden gebruik gemaakt door van laagproductieve naar hoogproductieve banen te gaan. Dit is in economische zin arbeidsmigratie en in culturele zin een reis van de middeleeuwen naar de moderne tijd. Op geen enkele wijze is de Chinese economische ontwikkeling een kopiëren van het westerse economische model. Maar het bevrijden, de flexibilisering, van de arbeidsmarkt en de woningmarkt zijn wel wezenlijke algemene grondslagen van economische ontwikkeling. In een geheel andere politieke context zijn dat ook de grondslagen van het recente economische succes van India.

Vergeleken met de positieve ontwikkelingen in China en India zijn de conjuncturele perikelen in Europa en Noord Amerika, onze “Grote Recessie”, een marginaal verschijnsel. Maar toch. We moeten onze belangrijkste problemen onder ogen zien. De financiële markten hebben gefaald en de nodige hervormingen laten op zich wachten. In Nederland is er sprake van verstarring op de arbeidsmarkt en de woningmarkt. Een deflationaire ontwikkeling zoals in het verstarde en vergrijzende Japan is de grootste reële dreiging. VVD, PVV en CDA, de partijen in de coalitiebesprekingen die in deze historische week plaatsvinden, lijken er voor te kiezen deze problemen te negeren. Volgens de weinige berichten in de pers wordt hard gewerkt aan bezuinigingen uit vrees voor inflatie, die wel ideologisch, maar nauwelijks statistisch waarneembaar is. De bonussen? Hervormingen van de verstarde arbeidsmarkt (tijdige aanpassing pensioenleeftijd) en woningmarkt (hypotheek- en huursubsidies) zijn taboe verklaard. Moeten we binnenkort bij de Chinezen te rade gaan?

, , ,

Technologie zonder stropdas

In Technisch Weekblad on donderdag, februari 17, 2000 at 20:23

Karl Marx (1818 – 1883) had natuurlijk gelijk. De technologie dicteert de verhoudingen tussen mensen. In zijn tijd spanden mechanisering en de kapitalisten samen om op grote schaal medemensen in de ellende te storten. Evenzo leidden staal en olie tot imperialistische oorlogen. Het einde van de mechanisering als dominante technologie betekende ook het einde van het klassieke marxisme in de arbeidsverhoudingen, al weer enige tijd geleden.

Mutatis mutandi heeft culturele vernieuwing de steun nodig van een dragende technologische golf. Jammer genoeg kwamen anarchistische ideeën als “flower power” en “small is beautiful” ten tonele begin jaren zeventig, toen kernenergie en de grootschalige computers van IBM technologisch de toon aangaven. De witte overhemden met das van de automatiseerders van IBM hebben uiteindelijk de culturele veldslag van de jaren zeventig gemakkelijk gewonnen. Vanaf de jaren twintig waren de overheersende communicatie¬technieken radio en, even later, televisie. Het effect was populariserend, maar vooral ook eenzijdig en demagogisch. Terugpraten tegen radio of televisie is technisch nagenoeg uitgesloten, wat steeds weer blijkt uit de arrogantie van deze media, of ze nu commercieel of publiek zijn. De technologie dicteerde dat.

Eind jaren tachtig overvleugelden personal computers de main-frames van IBM, wat bijna tot het faillissement van deze onderneming leidde. PC’s en Internet zijn ontstaan in een tijd dat het anarchisme van Berkley en Parijs slechts voortleefde in de gesmoorde dromen van bebaarde grijsaards en hun ‘old ladies’. Decentrale computers en het technisch interactieve internet zijn de dragers van een nieuwe culturele revolutie. De daadwerkelijke structurele veranderingen zijn niet gering. Het aloude omroepbestel is aan het desintegreren. Overal beginnen pas afgestudeerde ingenieurs en juristen – vaak zelfs de niet-afgestudeerden – hun eigen bedrijfje. Het effect van Internet op de kapitaalmarkt is zodanig dat grote traditionele Nederlandse bedrijven zoals Aegon, Ahold, Buhrmann en Nedlloyd, nu hebben aangekondigd in de toekomst aandeelhouders via het Internet stemrecht te geven in aandeelhouders¬vergadering.

Deze culturele revolutie vindt overigens plaats in een klimaat waarin schijnbaar nauwelijks sprake is van sociale kritiek. Niet “talk the talk”, maar “walk the walk”. Even interessant als de aandelenopties van de werknemers van de software en internet bedrijfjes is in deze zin de afwezigheid van stropdassen, tot en met ’s-werelds rijkste man Bill Gates. Zelfs bij IBM zijn wit overhemd en stropdas niet langer verplicht. Dat is meer dan uiterlijk. Vraag het Prins Claus. Ook ideeën over hiërarchie, persoonlijke vrijheid en loopbaan wijken sterk af van die van de voorgaande generatie. Ze vinden vrijheid – persoonlijke groei zou de bebaarde grijsaard zeggen – belangrijker dan vastigheid en loyaliteit aan de werkgever. Dat is natuurlijk makkelijk zolang werkgevers in de rij staan om een of twee ton voor je diensten te betalen. Zou deze culturele revolutie ten einde komen met de volgende technologische omwenteling? Dat zou Marx in ieder geval moeten begrijpen.