Mijn beste wensen voor het nieuwe jaar zijn dat 1999 het jaar wordt van ‘de nieuwe economie’. Het besef zal doorbreken dat in de economie alles anders is dan vroeger. Anders dan de mechanica of de scheikunde heeft de economie, zeker in de toegepaste versie, de onhebbelijke gewoonte soms vrij plotseling bestaande en beproefde basisvoorwaarden in te wisselen voor nieuwe. De eigenschappen van het onderzochte systeem veranderen, zodat deskundigen die de aloude economische vuistregels willen toepassen het soort fouten gaan maken van een amanuensis die, getransponeerd naar de maan, zijn bekende repertoire aan proefjes aan de klas wil tonen. Alles mislukt. In de economie zijn de laatste jaren door onder andere een cumulatie van technologische ontwikkelingen, met name ICT (informatie- en communicatietechnologie), door dematerialisering en door de afbrokkeling van oude structuren de basisvoorwaarden grondig gewijzigd.

Het rijtje slachtoffers van verouderde vuistregels is indrukwekkend. De toegepaste economen bij beleggingsfondsen voorspellen al vier jaar een einde aan de huidige periode van economische groei en in het bijzonder aan de hausse in de aandelenmarkt. Door het uitblijven daarvan onder de ‘nieuwe economische’ verhoudingen is de waarde van bijna alle beleggingsfondsen nu fors lager dan wanneer vier jaar lang slechts in het gemiddelde van de AEX of Dow Jones index was belegd. Een beursbedrijf dat de economische theorie van twee winnaars van de Nobelprijs voor de economie in 1997, Robert Merton en Myron Scholes, in de praktijk probeerde te brengen heeft in september van dit jaar een verlies moeten toegeven van acht miljard dollar. Centrale banken maken zich zorgen om inflatie, maar het gevaar van deflatie (prijsdalingen) is veel groter. Economische journalisten en politici waarschuwen al 18 maanden nagenoeg eenstemmig voor de effecten van de crisis in Azië, maar in de Europese Unie en de VS zet de groei door. In Nederland maken we ons zorgen over het verlies aan banen bij De Schelde en Philips, maar in de nieuwe economie is het veel ernstiger dat zo weinig ingenieurs die bedrijven verlaten om voor zich zelf te beginnen.

Zoals massafabricage en de lopende band de technologische drager waren van de oude economie, zo zijn de computer en het Internet dat voor de nieuwe economie. Het is niet moeilijk te beargumenteren dat ook economisch belangrijke andere gebieden van technologische ontwikkeling zoals biotechnologie, energiebesparing, logistiek en medische technologie daar sterk afhankelijk van zijn. De economie van Internet bedrijven kent een volstrekt eigen dynamiek. Traditionele ideeën over investeringen in produktiecapaciteit en in research & development, ‘break-even-points’, en afnemende meeropbrengst hebben daar geen plaats. Een insiders zoals Kevin Kelly, redacteur van het tijdschrift Wired, spreekt over “Embrace the Swarm”, “Feed the Web First”, “Tipping Points” en “No Harmony, All Flux” om de cruciale dynamiek aan te geven. In de Internet hausse van het laatste jaar waren er voorbeelden van succesvolle beursintroducties van bedrijven, tot honderden miljoenen dollars, die niet alleen nog nooit winst hadden gemaakt maar zelfs nog nooit een produkt hadden verkocht. Het eerste exemplaar van een software produkt kan tien miljoen gulden kosten en de volgende 10.000 exemplaren slechts 35 cent per stuk. De dematerialisatie is nagenoeg compleet. Het gaat hier slechts om nullen en enen, als ze maar in de goede volgorde staan. Evenmin gaat het echt om kennis in de traditionele zin. Specialisatie en fanatisme zijn op het Internet belangrijker dan een afgeronde academische studie, laat staan een proefschrift. De wezenlijke schaarste is hier niet kennis maar zoiets als aandacht.

De uitdaging van ‘de nieuwe economie’ in het jaar 1999 is dus uiteindelijk niet gericht aan de economen maar aan de ingenieurs, al of niet gestudeerd, die informatie- en communicatietechnologie op eigen creatieve wijze gestalte moeten geven. De economen, zo is de ervaring van deze eeuw, zullen dan te eniger tijd, met terugblikkend wijsheid, vanzelf volgen om de nieuwe economie uit te roepen.