In Nederland is het usance het echte politieke debat slechts eens per vier jaar te voeren, in de periode tussen de kabinetten. Tussen het aantreden van een nieuwe coalitie en het einde ervan zijn bijna alle belangrijke politieke onderwerpen taboe en wordt er slechts “kleine politiek” bedreven. Met de val van Balkendende II over het optreden van minister Verdonk is nu weer zo’n periode van echte politiek aangebroken.

De ondernemersorganisaties VNO-NCW en MKB Nederland hebben dat goed begrepen. Terwijl de politieke partijen nog bezig zijn programmacommissies samen te stellen hebben de werkgevers alvast een radicaal manifest met 93 adviezen gepresenteerd, Nederland kán beter. Het advies dat eruit springt is de samenvoeging van de ministeries van Sociale Zaken, van Economische Zaken en Landbouw met (delen van) Financiën, van VROM met Verkeer en Waterstaat, en Binnenlandse Zaken met Justitie. Resultaat: 40.000 ambtenaren minder. Het is duidelijk dat de werkgevers er deze keer niet op uit zijn zich in Den Haag populair te maken.

In het algemeen ben ik het eens met de stelling van de grote Amerikaanse econoom J.K. Galbraith, dat zodra een groep ondernemers zich verenigen op een punt van maatschappelijk belang, de burger goed op zijn portemonnee moet gaan letten. Maar in het nu gepresenteerde manifest zitten behartigenswaardige agendapunten. Nu is het nog zo dat ministeries veelal goed georganiseerde achterbannen aan de aanbodskant van de economie vertegenwoordigen: de boeren, de gevestigde vakbonden, de betonlobby, milieuorganisaties, de industrie, de winkeliers of de onderwijzers. Door samenvoeging van ministeries wordt de macht van deze zogeheten IJzeren Ring gebroken. Dan worden de belangen aan de vraagkant van de economie, de consumenten, de burgers, beter behartigd.

Ook zou het goed zijn als de overheid zou leren van de bedrijfsmatige ontwikkelingen in de industrie de laatste twintig jaar, bijvoorbeeld op de punten van het streven naar kleinschaliger organisaties, minder bureaucratie door minder hiërarchische lagen (General Electric), en meer zelfstandige organisatorische eenheden, business units (Asea Brown Boveri), die ex post afgerekend worden op prestaties. Het lijkt me niet overdreven te stellen dat de diverse Nederlandse overheden op deze punten een faliekante tegengestelde ontwikkeling hebben meegemaakt. Voorbeelden te over. In mijn eigen gemeente worden nog steeds scholen in o.a. het basisonderwijs gefuseerd tot weerzinwekkend grote leerfabrieken en is het aantal beleidsambtenaren, ondanks alle bezuinigingsrondes, in zes jaar met 40 % toegenomen. In ziekenhuizen en in het hoger onderwijs naderen we het punt dat managers meer dan de helft van het personeel uitmaken. Al deze ontwikkelingen zijn door de politiek genegeerd, terwijl wel het eveneens uit de private sector afkomstige dogma van de privatisering werd omhelsd. Dat gebeurde op een sjabloneachtige manier die vaak desastreus was.

Als de werkgevers nu hun oude doelstellingen van dogmatische privatisering willen inruilen voor de drastische reorganisatie van het ambtenarenapparaat zoals bepleit in het Manifest, lijkt mij dat een uitstekende agenda voor een nieuwe regering.