Na de kwade ervaring met een strategie gedreven door aandeelhouderswaarde lijkt Shell terug te keren op haar schreden en te kiezen voor technologie en innovatie. Niet langer is het dollargekke Enron het grote voorbeeld voor Shell. Het bedrijf gaat zich nu richten op technologie en innovatie onder leiding van slimme en betrouwbare ingenieurs, gepersonifieerd door bestuursvoorzitter Jeroen van der Veer. Hoe stroever zijn Engels, hoe betrouwbaarder.

Om deze strategische overstap van de Nieuwe Economie naar de Kenniseconomie te maken lanceert van der Veer vijf initiatieven. Dat is leerzaam voor al diegenen die in Nederland worstelen met het glibberige begrip Kenniseconomie. Allereerst is Shell bereid meer te spenderen aan onderzoek en ontwikkeling, mits de technologen met kwalitatief goede ideeën komen. Dus niet zondermeer extra geld. Onconventionele oliereserves zoals de oliezanden in Canada en de diepwaterbronnen in de Golf van Mexico zijn de mogelijke mammoetprojecten van de toekomst. Een ‘Future Energy Forum’ gaat nadenken over alternatieve energievormen waarin het bedrijf kan investeren. Een functionaris voor een integraal CO2-beleid wordt aangesteld. Van der Veer zelf zal ieder jaar rapporteren aan de Raad van Bestuur over de voortgang op het gebied van innovatie.

Een mooi voorbeeld van kennismanagement vind ik de aanstelling van een tiental chief scientists. Op een kernterrein zoals geologie, productietechnologie of vloeibaar maken van aardgas wordt iemand aangesteld die voor Shell als rolmodel geldt en die een ambassadeursfunctie in de sector kan vervullen, maar zonder budgettaire verantwoordelijkheid. Kennismanagement in ondernemingen bestaat altijd uit het vinden van een evenwicht tussen technology push en demand pull. Deze laatste factor is in de grote Nederlandse ondernemingen sinds 1995 zodanig gaan overheersen dat nu de tijd is gekomen weer extra aandacht te gaan besteden aan technology push als bron van innovatie. De zeggenschap van business units over R&D-budgetten is zo groot geworden dat een integrerende wetenschappelijke visie ontbreekt en kansen op radicale innovatie gemist worden. De aanstelling van chief scientists kan een goed tegenwicht bieden tegen de verregaande industrialisatie van het wetenschappelijk bedrijf, tegen al teveel korte termijn denken en tegen extreme specialisatie. Ook biedt deze functie een uitweg voor de talentvolle onderzoeker die op zijn vakgebied carrière wil maken zonder manager te worden.

De figuur van de chief scientist is ook buiten de industrie toepasbaar. Deze vorm van erkenning van kennis kan een belangrijke bijdrage leveren aan de management van kennis. In Engeland zien we de functie vaak in ministeries, rapporterend aan het hoogste politieke niveau. De VS kennen de Surgeon General als hoogste publieke wetenschappelijke adviseur op het gebied van de volksgezondheid. In Nederland hebben we, enigszins te vergelijken, een aantal Universiteitshoogleraren en in het HBO sinds kort Lectoren. Gewone hoogleraren worden, naast de zware onderwijsbelasting, te vaak gevangen tussen de rollen van super-specialist en fondsenwerver. In vele publieke kennisinstellingen kan het kennismanagement profiteren van de ervaring van Shell met chief scientists.