Hebben Bush, Blair en Balkenende – de laatste in commissie – tegen ons gelogen toen ze verkondigden dat de dreiging van inzetbare massavernietigingswapens de reden was voor een oorlog tegen Irak? Ik denk dat het pessimistische antwoord op die vraag moet zijn: nee, ze geloofden er zelf in. En dat deden ze op basis van de beste informatie die tot hun beschikking stond. Duizenden analisten van de C.I.A. en de grote militaire inlichtingendiensten, allemaal ervaren professionals, wisten gezamenlijk niet met het enige goede antwoord op de proppen te komen. Irak beschikte in 2003 in het geheel niet over inzetbare massavernietigingswapens (WMD). De kwaadaardige psychologie van het groepsdenken, “groupthink” was sterker dan de waarheid. En dat zien we overal om ons heen. Bijvoorbeeld bij grote investeringen en innovatieprojecten.

De voorzitter van de Inlichtingencommissie van de Amerikaanse senaat, de republikein Pat Roberts concludeert deze week, dat alle inlichtingendiensten hebben gefaald op het punt van de WMD met uitzondering van het Bureau of Intelligence and Research (I.N.R.), een kleine groep van analisten van het ministerie van Buitenlands Zaken. Ook voorspelde de I.N.R als enige inlichtingendienst foutloos de negatieve reactie van Turkije op de invasieplannen en het gebrek aan democratische reacties in omringende Arabische landen. Dit Bureau onderscheidt zich door de kleine omvang, 160 analisten voor de gehele wereld, een keuze voor specialisatie en ervaring in landen boven generalisten, door geen banden te onderhouden met spionnen, dissidenten en andere lokale belanghebbenden, en tenslotte door het niet rechtstreeks rapporteren aan de machtscentra zoals de President en het Pentagon.
In het bureaucratische rijk staat het kleine I.N.D. daarom niet sterk. Zelfs hun baas, de minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell, heeft ze niet geraadpleegd voorafgaande aan zijn met fouten gelardeerde verdediging van de aanval op Irak voor de VN Veiligheidsraad op 5 februari 2003. De belangrijkst les lijkt me dat groepsdenken een groter kwaad is naarmate de groep groter is en afhankelijker van heersende bureaucratische machten. Dan gaan carrières en wenkende promoties bepalen welke antwoorden gegeven worden op simpele vragen en zelfs welke vragen nog gesteld worden.
Gisteren zat ik in een spannende discussie over de toekomstige organisatie van technologieverkenningen in de Europese Unie. Het gaat daarbij om het verwerven van betrouwbare informatie over de volgende generatie van kansrijke gebieden van technologische innovatie om richting te geven aan de financiering van onderzoek in het zevende Kaderprogramma van de EU. Het doel is volgens de Lissabon doelstelling van de EU een kenniseconomie te maken. Daarvoor zijn miljarden euro’s beschikbaar. Iedereen in die discussie leek voorstander van grotere bestedingen aan verkenningen, inschakeling van meer onderzoekers, maximale coördinatie tussen de verkenners en de beleidsmakers, meer consensus, en het direct rapporteren aan de hoogste Directeur-Generaal. Ik moest denken aan het Bureau of Intelligence and Research en heb gepleit voor meer kleine, onafhankelijke groepen van technologieverkenners.